Η περιοχή της νοτιοδυτικής Θράκης βρίσκεται υπό Οθωμανική κατοχή κατά το διάστημα περίπου 1370 έως 1912 Το 1912 στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων κυριεύεται από τη Βουλγαρία που την κατέχει για 8 μήνες. Οι Βούλγαροι ήταν πολύ σκληροί κατακτητές και μεταχειρίστηκαν κάθε μέσο για να υποχρεώσουν όλους τους κατοίκους της Θράκης να γίνουν μέλη της βουλγαρικής εκκλησίας και να δηλώνουν ότι είναι όλοι Βούλγαροι. Οι Έλληνες , χριστιανοί και μουσουλμάνοι της ορεινής περιοχής, τράβηξαν πολλά για να αλλαξοπιστήσουν. Αγγαρείες, υποχρεωτικές βαπτίσεις, βαρείς φόροι, ομηρίες και θάνατοι ήταν το τίμημα για όσους αντιστέκονταν. Γι’ αυτό, όλοι οι απλοί άνθρωποι του λαού, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, και οι ηγέτες τους ζητούσαν την ένωση της Θράκης με την Ελλάδα.
Στις 13 Ιουλίου του 1913 ελληνικός στρατός έδιωξε τους Βουλγάρους και όλος ο κόσμος πανηγύριζε ενθουσιασμένος. Η ελευθερία όλως δυστυχώς κρατά 15 μόνο ημέρες.
Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου η Ξάνθη παραδίνεται πάλι στους Βουλγάρους στις 28 Ιουλίου 1913. Η σκληρή και βάρβαρη Βουλγαρική κατοχή κρατά ως το 1919.
Κατά το διάστημα 1914 – 1918 έχουμε τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Η Ελλάδα το 1917 μπαίνει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, που νικά. Η Βουλγαρία είναι στην πλευρά των ηττημένων.
Στο Παρίσι γίνεται συνέδριο Ειρήνης για την τύχη της Θράκης. Αποφασίζεται να δημιουργηθεί προσωρινά στη Θράκη Διασυμμαχικό Κράτος υπό γαλλική διοίκηση. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος που εκπροσωπεί την Ελλάδα στο Παρίσι, πείθει τις δυνάμεις να συμμετέχει στο διασυμμαχικό στρατό και η Ενάτη Ελληνική Μεραρχία με το στρατηγό Λεοναρδόπουλο.
Στις 4 Οκτωβρίου 1919 εισέρχεται ο διασυμμαχικός στρατός στην Ξάνθη, οι Βούλγαροι φεύγουν, ενώ εγκαθίστανται διασυμμαχικές αρχές. Αρχίζει, ταυτόχρονα, η οργάνωση στην Ξάνθη της ελληνικής κρατικής μηχανής. Σημαντικός ο ρόλος του πολιτικού Ελευθέριου Βενιζέλου και του διπλωμάτη Χαρίσιου Βαμβακά για την αντιμετώπιση των πολλών προβλημάτων στην Ξάνθη και στην ευρύτερη περιοχή, καθώς οι άλλες δυνάμεις ήθελαν να λύσουν τα προβλήματα της Θράκης κατά τα συμφέροντά τους. Σύσσωμοι οι κάτοικοι, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι, Αρμένιοι εργάστηκαν για την ένωση με την Ελλάδα.
Το Νοέμβριο του 1919 υπογράφεται η συνθήκη του Νεϊγί κατά την οποία οι Βούλγαροι παραιτούνται των αξιώσεών τους στη Δυτική Θράκη.
Το Διασυμμαχικό καθεστώς αφορά όλη τη Δυτική Θράκη, ως τον Έβρο, και διαρκεί ως τις 14 του Μάη του 1920. Τότε απελευθερώνεται η Κομοτηνή και η περιοχή του Έβρου, οπότε ολόκληρη η Δυτική Θράκη ενσωματώνεται στην Ελλάδα. Στις 28 Ιουλίου 1920 με μια από τις συνθήκες των Σεβρών η Δυτική Θράκη παραχωρείται για να ενσωματωθεί στην Ελλάδα.
Δ. ΚΑΤΑΚΗ – Θ. ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ