Ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και πρόεδρος της Eνωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, μιλά για την αφερεγγυότητα της κυβέρνησης απέναντι στους διεθνείς οργανισμούς και για την έλλειψη σοβαρότητας με την οποία αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Συνέντευξη στον Δημήτρη Αγγελίδη από την Εφημερίδα των Συντακτών :

Αυτή τη φορά η έκθεση της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) αποτέλεσε σκάνδαλο όχι μόνο για όσα τραγικά αποτυπώνει για το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα (αστυνομική κακομεταχείριση, απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες κράτησης, υπερπληθυσμός και υποστελέχωση των φυλακών), αλλά και για τον πρωτοφανή τρόπο με τον οποίο δημοσιοποιήθηκε. Το αρμόδιο υπουργείο Εξωτερικών κρατούσε την έκθεση μήνες στο συρτάρι, χωρίς να δίνει άδεια στην Επιτροπή να τη δημοσιοποιήσει. Την κατέθεσε τελικά στη Βουλή αναρμοδίως ο υπουργός Δικαιοσύνης, και μάλιστα στα αγγλικά, με σελίδες να λείπουν και χωρίς να περιλαμβάνει τις παρατηρήσεις της ελληνικής κυβέρνησης παραβιάζοντας το πρωτόκολλο.

• Ο υπουργός Ναυτιλίας Μ. Βαρβιτσιώτης επιχείρησε να κάνει μάθημα στον επίτροπο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Νιλς Μουίζνιεκς, λέγοντας πως «δεν μπορεί να υπάρξει σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς σεβασμό στο κράτος δικαίου». Αφορμή υπήρξε η έκπληξη του επίτροπου για το γεγονός πως τέθηκε στο αρχείο η έρευνα για τον πνιγμό των προσφύγων στο Φαρμακονήσι και ο φόβος του ότι δεν θα τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι. Πώς το σχολιάζετε;

Προφανώς ο υπουργός Ναυτιλίας χρησιμοποιεί παραπλανητικά τις έννοιες «δικαιώματα του ανθρώπου» και «κράτος δικαίου». Λέγοντας μάλιστα ότι το Λιμενικό έχει σκοπό την προστασία της ανθρώπινης ζωής, εν τέλει αυτοαναιρείται: ο θάνατος δώδεκα ανθρώπων δεν μπορεί να μείνει χωρίς δικαστική έρευνα, όταν όργανα του ελληνικού κράτους ήταν σε άμεση επαφή μαζί τους πριν επέλθει το μοιραίο. Το κλείσιμο της υπόθεσης με τον τρόπο που έγινε εμπίπτει κατά τη γνώμη μου στον ορισμό της ατιμωρησίας και αυτό ακριβώς αποτελεί πλήγμα στο κράτος δικαίου και όχι οι διαμαρτυρίες και οι ενστάσεις που δικαίως εκφράστηκαν.

• Τι δείχνει ο τρόπος που αντιμετώπισε η κυβέρνηση την έκθεση του CPT;

Υπήρξε μια απίστευτη μεθόδευση, με το ένα υπουργείο να αδειάζει το άλλο και τα δύο μαζί το CPT. Εχω την αίσθηση ότι το κάθε υπουργείο έδρασε με πολύ μεγάλη προχειρότητα για να εξυπηρετήσει τους δικούς του σκοπούς, τελείως έξω από την προβλεπόμενη διαδικασία και έξω από κάθε λογική. Το υπουργείο Εξωτερικών, που έχει την ευθύνη μέσω της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Ελλάδας στο Στρασβούργο να ανάψει το πράσινο φως για να δημοσιοποιήσει την έκθεση η Επιτροπή, καθυστέρησε πολύ, πέραν από το σύνηθες διάστημα των εννιά μηνών. Νομίζω ότι δεν ήθελε να βγει νωρίτερα μια έκθεση που θα ήταν πολύ δύσκολο να τη διαχειριστεί η κυβέρνηση, καθώς εκκρεμούν πάρα πολλές υποθέσεις ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου για τις συνθήκες κράτησης στην Ελλάδα. Μια έκθεση-κόλαφος του CPT αποτελεί τεκμήριο για το Δικαστήριο και οδηγεί σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια σε καταδικαστική απόφαση.

Και πράγματι, η έκθεση, που δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να μένει κρυφή χωρίς σοβαρές συνέπειες, αποτυπώνει τα τεράστια ελλείμματα στις φυλακές, στα κρατητήρια και τα κέντρα κράτησης μεταναστών και επισημαίνει ότι δεν έχει γίνει καμία σοβαρή προσπάθεια παρά τις επανειλημμένες συστάσεις. Από την πλευρά του το υπουργείο Δικαιοσύνης νομίζω ότι δημοσιοποίησε την έκθεση για να αποφύγει την όχληση από επίμονες ερωτήσεις στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου. Και στις δύο περιπτώσεις, οι χειρισμοί δείχνουν την αφερεγγυότητα της κυβέρνησης απέναντι σε ένα διεθνές όργανο ελέγχου.

• Διαπιστώνετε μια σταθερή προσπάθεια απαξίωσης των διεθνών οργανισμών για τα ανθρώπινα δικαιώματα από την κυβέρνηση;

Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση από τη μια επιχειρεί κάπως αυτιστικά να απαξιώσει τους εποπτικούς μηχανισμούς διεθνών οργανισμών και από την άλλη να αντεπεξέλθει στις διεθνείς υποχρεώσεις της με τρόπο μηχανιστικό και εργαλειακό. Πρόκειται για αντίφαση που δείχνει έλλειμμα σοβαρότητας. Το είδαμε στους πρωτοφανείς χειρισμούς του υπουργού Δικαιοσύνης στην υπόθεση της έκδοσης του ζεύγους Κ. Γριβέα και Αν. Βάτσικα. Το θέμα των συνθηκών κράτησης στην Ελλάδα έχει τεθεί με ενδιαφέροντα τρόπο στα βρετανικά δικαστήρια, που έχουν αρνηθεί τουλάχιστον δύο φορές να εκδώσουν στη χώρα μας υπόδικους ή καταδικασμένους από την ελληνική Δικαιοσύνη, κρίνοντας ότι οι συνθήκες κράτησης παραβιάζουν το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου που απαγορεύει τα βασανιστήρια. Προσπαθώντας να παρακάμψει την άρνηση έκδοσης, ο υπουργός έδωσε εγγυήσεις ότι οι κρατούμενοι θα κρατηθούν σε καλύτερες πτέρυγες, αναγνωρίζοντας σχεδόν ρητά ότι όλοι οι άλλοι χώροι κράτησης παραβιάζουν το άρθρο 3. Δημιουργεί δηλαδή δύο νησίδες ασφαλούς κράτησης για τους κρατούμενους με υψηλό κοινωνικό και οικονομικό προφίλ, παραβιάζοντας μια σειρά αρχών νομιμότητας και ισότητας. Και χρησιμοποιεί εργαλειακά το ζήτημα της ασφαλούς κράτησης για να επιλύσει ευκαιριακά ένα περιστατικό, αφήνοντας χιλιάδες υποθέσεις και κρατουμένους σε μια ζώνη παραβίασης του δικαίου.

 • Η κυβέρνηση νομοθέτησε πρόσφατα με σκοπό, όπως ισχυρίζεται, να αποσυμφορήσει τις φυλακές. Θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά ο νόμος

Η κυβέρνηση κάνει μια σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων, αλλά και πάλι με τρόπο εργαλειακό και μη σοβαρό. Το βλέπουμε στις φυλακές τύπου Γ’ στον Δομοκό, όπου a priori ο νόμος θεωρεί ότι αξίζουν να κρατηθούν σε φυλακές υψίστης ασφαλείας άνθρωποι ομαδικά, επειδή διέπραξαν ένα συγκεκριμένο αδίκημα, χωρίς να εξετάζεται το εξατομικευμένο προφίλ τους.

Επιπλέον τα μέτρα δεν αντιμετωπίζουν τη ρίζα του προβλήματος, αλλά προσπαθούν απλώς να μειώσουν τους υπεράριθμους στις φυλακές. Χωρίς επιτυχία, γιατί υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός κατάδικων ή υπόδικων που υπερχειλίζουν τα κρατητήρια, οι οποίοι παίρνουν τη θέση όσων φεύγουν από τη φυλακή. Για να αντιμετωπιστεί σοβαρά το θέμα, χρειάζονται κονδύλια, πολιτική βούληση και μακροπρόθεσμη πολιτική στην κατεύθυνση των αρχών δικαίου ως προς τα δικαιώματα των κρατουμένων. Αλλωστε η σημερινή κατάσταση πλήττει όχι μόνο τους κρατούμενους, αλλά και τα εργασιακά δικαιώματα των σωφρονιστικών υπαλλήλων, που, παρά τις απεργίες και τις παρεμβάσεις τους στο υπουργείο, δεν έχουν καταφέρει τίποτα.

Πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει κάποιος και το ποινικό σκέλος. Παρατηρούμε μια ευκολία των δικαστών και εισαγγελέων να προφυλακίζουν, ακόμα και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει επαρκής υπόνοια ότι ο υπόδικος μπορεί να επαναλάβει το αδίκημα. Οι προφυλακισμένοι αποτελούν περίπου το 40% των κρατούμενων. Υπάρχει μια δεύτερη κατηγορία, περίπου 45 με 55%, τοξικοεξαρτημένοι, που συλλαμβάνονται ως «βαποράκια» και κρατούνται για εμπόριο ναρκωτικών. Με μια διαφορετική ποινική αντιμετώπιση θα μπορούσαμε να μειώσουμε στο μισό τον πληθυσμό των φυλακών.

Υπάρχουν και ζητήματα διάκρισης. Φαίνεται ότι τα δικαστήρια τιμωρούν με πολύ μεγαλύτερη ευκολία μετανάστες. Επιπλέον πολλοί τοξικοεξαρτημένοι και μετανάστες δεν έχουν τα περίπου 7.500 χιλιάδες ευρώ κατ’ έτος για να εξαγοράσουν την ποινή τους, γεγονός που σημαίνει πως η δυνατότητα κάποιου να μην καταλήξει στη φυλακή συναρτάται από μια σοβαρή οικονομική παράμετρο.